નોટિસ વોટ્સએપ પર નહિ, ભૌતિક રીતે જ બજાવવી પડશે : સુપ્રીમ કોર્ટનો મહત્વનો ચુકાદો

નવી દિલ્હીઃ સુપ્રીમ કોર્ટે એક મહત્વપૂર્ણ ચુકાદામાં જણાવ્યું છે કે ભારતીય નાગરિક સુરક્ષા સંહિતા (BNSS) ની કલમ 35 હેઠળ પોલીસ દ્વારા જારી કરવામાં આવતી નોટિસ WhatsApp કે અન્ય કોઈ ઇલેક્ટ્રોનિક માધ્યમથી નહીં, પરંતુ ભૌતિક રીતે જ બજાવવી પડશે. આ નિર્ણય વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતાના બંધારણીય અધિકારનું રક્ષણ કરવા માટે લેવામાં આવ્યો છે.

શું છે આ સમગ્ર મામલો?

જસ્ટિસ એમએમ સુંદરેશ અને જસ્ટિસ એન કોટિશ્વર સિંહની બેન્ચે હરિયાણા રાજ્ય દ્વારા દાખલ કરાયેલી એક અરજીને ફગાવી દેતી વખતે આ ચુકાદો આપ્યો. હરિયાણા સરકારે દલીલ કરી હતી કે ચોરી અને પોલીસ સંસાધનોના બચાવ માટે નોટિસની સેવા માટે ઇલેક્ટ્રોનિક માધ્યમોનો ઉપયોગ કરવાની મંજૂરી આપવી જોઈએ. રાજ્યએ BNSS ની કલમ 64(2), 71 અને 530 નો હવાલો આપીને કહ્યું હતું કે જ્યારે કાયદો કેટલાક કિસ્સાઓમાં ઇલેક્ટ્રોનિક રીતે સમન્સ બજાવવાની મંજૂરી આપે છે. તો તે જ સિદ્ધાંત કલમ 35 હેઠળ પણ લાગુ થવો જોઈએ.

સુપ્રીમ કોર્ટની મુખ્ય દલીલો

સુપ્રીમ કોર્ટે હરિયાણાની દલીલોને ફગાવી દેતા કેટલાક મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ રજૂ કર્યા

વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતાનું રક્ષણ: કોર્ટે કહ્યું કે BNSSની કલમ 35 હેઠળની નોટિસનું પાલન ન કરવાથી વ્યક્તિની ધરપકડ થઈ શકે છે, જેનાથી તેની સ્વતંત્રતા પર સીધી અસર થાય છે. તેથી, નોટિસની સેવા એવી રીતે થવી જોઈએ કે જે બંધારણના અનુચ્છેદ 21 હેઠળ મળેલા જીવન અને વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતાના અધિકારનું રક્ષણ કરે.

પોલીસ નોટિસ વિરુદ્ધ કોર્ટ સમન્સ: કોર્ટે સ્પષ્ટ કર્યું કે પોલીસ દ્વારા જારી કરાયેલ કલમ 35ની નોટિસને કોર્ટ દ્વારા જારી કરાયેલા સમન્સ સાથે સરખાવી શકાય નહીં. કોર્ટે કહ્યું કે સમન્સ એક ન્યાયિક કાર્ય છે, જ્યારે પોલીસની નોટિસ એક કાર્યકારી (એકિઝક્યુટિવ) કાર્ય છે.

કાયદામાં સ્પષ્ટ જોગવાઈનો અભાવ: કોર્ટે નોંધ્યું કે કલમ 35માં ઇલેક્ટ્રોનિક માધ્યમથી નોટિસ બજાવવાની કોઈ સ્પષ્ટ જોગવાઈ નથી. કાયદામાં જ્યાં પણ ઇલેક્ટ્રોનિક સંદેશાવ્યવહારની મંજૂરી છે, જેમ કે કલમ 94 અને 193માં દસ્તાવેજોના ઉત્પાદન અને પોલીસ રિપોર્ટ ફાઇલ કરવા અંગે, ત્યાં જોગવાઈઓ સ્પષ્ટ છે. કલમ 35માં આવી કોઈ છૂટ ન હોવાથી, ઇલેક્ટ્રોનિક સેવા દાખલ કરવી અસ્વીકાર્ય રહેશે.

એમિકસ ક્યુરીનો અભિપ્રાય

કોર્ટ દ્વારા નિયુક્ત વરિષ્ઠ વકીલ સિદ્ધાર્થ લુથરા (એમિકસ ક્યુરી) એ પણ હરિયાણાની અરજીનો વિરોધ કરતા કહ્યું હતું કે WhatsApp જેવા ઇલેક્ટ્રોનિક માધ્યમો દ્વારા નોટિસની સેવા કાયદા હેઠળ માન્ય નથી. તેમણે પણ દલીલ કરી કે કલમ 35 નોટિસનું ઉલ્લંઘન ધરપકડ તરફ દોરી શકે છે. તેથી વ્યક્તિના બંધારણીય અધિકારનું રક્ષણ કરવા માટે તેની સેવા વ્યક્તિગત અને શારીરિક હોવી જોઈએ. સુપ્રીમ કોર્ટે આ દલીલો સાથે સહમતી દર્શાવી હતી.

આ ચુકાદો પોલીસ કાર્યવાહી અને નાગરિકોના મૂળભૂત અધિકારો વચ્ચે સંતુલન જાળવવા માટે એક સીમાચિહ્નરૂપ સાબિત થઈ શકે છે. શું આ નિર્ણય પોલીસ તપાસની પ્રક્રિયાને વધુ પારદર્શક બનાવશે?