માર્ચ 2027 માં વસ્તી ગણતરીના ડેટા જાહેર થયા પછી લોકસભા અને વિધાનસભા બેઠકોના સીમાંકનની પ્રક્રિયા શરૂ થશે
ડિજિટલ વસ્તી ગણતરી ડેટા અને ડિજિટલ મેપિંગની ઉપલબ્ધતાને કારણે, સીમાંકન પ્રક્રિયા દોઢ વર્ષમાં પૂર્ણ કરાશે
વસ્તી ગણતરી પૂર્ણ થયા પછી, લોકસભા અને વિધાનસભાઓની બેઠકોનું સીમાંકન કરવામાં આવશે. આ સીમાંકનમાં, માત્ર લોકસભા અને વિધાનસભાઓની બેઠકોમાં વધારો થશે નહીં, પરંતુ મહિલાઓ માટે એક તૃતીયાંશ બેઠકોનું અનામત પણ લાગુ કરવામાં આવશે. આ સંદર્ભમાં, સંસદે મહિલા અનામત બિલ 2023 પહેલાથી જ પસાર કરી દીધું છે.
2002માં, 84મા બંધારણીય સુધારા હેઠળ, 2026 સુધી લોકસભા અને વિધાનસભાઓની બેઠકો વધારવા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો. આ સુધારામાં, તે પછી યોજાનારી પ્રથમ વસ્તી ગણતરીના ડેટાના આધારે સીમાંકન કરવાની જોગવાઈ કરવામાં આવી હતી.
હવે ફેબ્રુઆરી 2027માં વસ્તી ગણતરી યોજાવાની હોવાથી, તેના ડેટા આધારે સીમાંકન પ્રક્રિયા હાથ ધરવામાં આવશે. સીમાંકન પંચ નક્કી કરશે કે લોકસભા અને વિધાનસભા બેઠકોની સંખ્યા કેટલી વધારવી, પરંતુ એવું માનવામાં આવે છે કે લોકસભા બેઠકોની સંખ્યા 800 થી વધુ હોઈ શકે છે, જે હાલમાં 543 છે.
છેલ્લે સીમાંકન 2008 માં યુપીએ સરકાર દરમિયાન કરવામાં આવ્યું હતું. તે 2002 માં સંસદ દ્વારા પસાર કરાયેલ સીમાંકન કાયદા મુજબ કરવામાં આવ્યું હતું.
સીમાંકન પંચ મુજબ સીમાંકન કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં 2001 ની વસ્તી ગણતરીના આધારે રાજ્યોમાં હાલની લોકસભા અને વિધાનસભા બેઠકોના ક્ષેત્રોમાં ફેરફાર કરવામાં આવ્યા હતા. અગાઉ, 1951 થી 1971 સુધી, વસ્તી ગણતરી પછી, સીમાંકન પંચની રચના કરવામાં આવી હતી અને લોકસભા અને વિધાનસભાની બેઠકો વધતી રહી હતી. જોકે, 1976 માં, 2001 સુધી સીમાંકન પર રોક લગાવી દેવામાં આવી હતી.
નિષ્ણાતોના મતે વસ્તી ગણતરી સંપૂર્ણપણે ડિજિટલ હોવાથી, વિસ્તારવાર વસ્તી ડેટા એક થી દોઢ મહિનામાં જાહેર કરી શકાય છે, જ્યારે પહેલા આ પ્રક્રિયામાં બે વર્ષનો સમય લાગતો હતો. સીમાંકન પંચ સામાન્ય રીતે આ આંકડાઓ પછી જ કામ શરૂ કરતું હતું. આ જ કારણ છે કે 2002 માં રચાયેલા સીમાંકન પંચની ભલામણોના આધારે 2008 માં બેઠકોનું સીમાંકન કરવામાં આવ્યું હતું.
આ વખતે, વસ્તી ગણતરીના ડેટા વહેલા આવવાની સાથે, દેશના વિવિધ ભાગોનું ડિજિટલ મેપિંગ પણ ઉપલબ્ધ થશે. આવી સ્થિતિમાં, સીમાંકન પંચ દોઢ વર્ષની અંદર તેની ભલામણો રજૂ કરી શકે છે. એકવાર આ ભલામણો સરકાર દ્વારા સ્વીકારાઈ જાય, પછી નવા સીમાંકનના આધારે લોકસભા અને વિધાનસભાઓની ચૂંટણીઓ માટે માર્ગ મોકળો થશે.
દક્ષિણના રાજ્યોનું ધ્યાન રાખવામાં આવશે
વસ્તી વૃદ્ધિ પર અસરકારક નિયંત્રણને કારણે દક્ષિણના રાજ્યો લોકસભામાં પોતાનો હિસ્સો ગુમાવે તેવી શક્યતાને નવા સીમાંકનમાં ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે. ગૃહ અને સહકાર મંત્રી અમિત શાહે સંસદની અંદર અને બહાર ઉત્તર ભારતના રાજ્યોના પ્રમાણમાં દક્ષિણના રાજ્યોની લોકસભા બેઠકો વધારવાની ખાતરી આપી છે.
આ અંતર્ગત, દક્ષિણ ભારતના રાજ્યોમાં લોકસભા બેઠકો ઉત્તર ભારતના રાજ્યો કરતા ઓછી વસ્તી પર નક્કી કરવામાં આવશે. બંધારણ પણ આને મંજૂરી આપે છે. હાલમાં, પૂર્વોત્તરના રાજ્યો અને આંદામાન-નિકોબાર જેવા ઘણા કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં પણ પ્રમાણમાં ઓછી વસ્તી પર લોકસભા બેઠકો છે.
